500 ve 1000 TL Banknot Basılacak mı? Yeni Banknotlar Neden Basılır?

Hafize Gaye Erkan, Merkez Bankası’nın beklentileri ve yol haritası açısından değerli bir sunum olan Enflasyon Raporu’nu sundu.

Toplantının en değerli sorularından biri de banknot basımı konusu oldu. 500 ve 1000 liralık banknotlar için “neden yeni banknotlar basılsın?” Cevap aradık.

Para taşımayı kolaylaştıran klasik seçenekler herkes tarafından biliniyor. Bakalım başka neler var?

Öncelikle tedavüldeki banknotları inceleyerek başlayalım. Bildiğiniz gibi ödemeler 5-10-20-50-100 ve 200 TL’lik banknotlar ve madeni para denilen madeni paralarla yapılıyor.

Para basmak yani para basıp piyasaya sürmek emisyon olarak adlandırılır. Bu yetki sadece Merkez Bankasına verilmektedir.

Türkiye’de 2005 yılı itibariyle TL’den 6 sıfır atıldı ve para birimi Yeni Türk Lirası (YTL) olarak güncellendi.

www3.tcmb.gov.tr

Eski geçiş dönemi bitince lotları sıfırlı milyonlarla ‘TL’ 2009’un prestijiyle geri döndü ve artık birkaç sıfırlı coinlerimiz tamamen geçerliydi. 2009 yılında 200 TL’lik banknotlar da piyasadaydı. Bu süreçte ekonomi yönetiminin başında Ali Babacan (arada Mehmet Şimşek), TCMB’nin başında Durmuş Yılmaz (2005’te Süreyya Fedai sıfır çıkarma sürecini yönetti) bulunuyordu.

2009 yılından itibaren Türkiye’de basılan para ölçüleri (adet bazında) bu formda görülmektedir. 200 TL’nin diğer birimleri kestiği noktaları da işaretledik.

Son kesim noktası 2021 Eylül ayı ve 2023 Haziran ayında 100 TL’yi karşıladığı görülüyor. Bu ne anlama geliyor?

En büyük banknot olan 200 TL’nin hacmi toplamın yüzde 32,98’i, 100 TL’nin yüzde 32,77’si olurken, en büyük iki para biriminin toplam içindeki payı adet bazında yüzde 65,75.

Miktar olarak bakıldığında en büyük iki banknotun toplam hacmi şöyle görünüyor ve adet olarak 200 TL yüzde 61,97, 100 TL yüzde 30,78 ve toplamda yüzde 92,76.

200 TL’nin ilk kez tedavüle çıktığı 2009 yılından sonra TCMB EVDS sistemi verilerine göre tedavüldeki para oranları bu şekilde görülmektedir.

Merkez Bankası Emisyon Politikasına göre emisyon hacmi hangi durumlara göre değişiklik gösterebilir?

• Ülkedeki ekonomik faaliyetler

• Demografi

• Maaş ve vergi ödemeleri

• Tatiller (Türkiye’de genellikle Kurban Bayramı’nda zirveye ulaşır)

• Diğer götürü ödemeler ve tahsilatlar

Aynı politikaya göre Merkez Bankası, banknotların basım ve tedavülünün düzenlenmesi için hazırladığı Banknot Basım Programında önümüzdeki yıllarda üretilecek baskı adetlerini nasıl belirlemektedir?

• Enflasyon, büyüme, döviz kuru ve faiz oranı gibi makroekonomik göstergelerdeki gelişmelere bağlı olarak cari yıl sonu ve gelecek yıl emisyon hacminde ulaşılması beklenen seviye

• Emisyon hacmine ulaşılacağı varsayılan en yüksek seviyeyi dikkate alan rezerv depo politikası, bir sonraki yıl izin günleri ve maaş ödeme döngülerini dikkate alır.

• Eskimiş, yıpranmış ve modülü kaybolmuş banknotların boyutu (fersifikasyon oranları)

Ülkelerin uygulamaları banknot kupürleri açısından farklılık göstermektedir.

Dolaşımda 6 veya 7’den fazla kupür olduğunda bazıları kullanım dışı kalabilirken, az kupür olması nakit işlemlerinde zorluk yaratabilir. TCMB ayrıca Türkiye’de tedavülde olacak banknotların ‘kesim kompozisyonlarını’ aşağıdakileri dikkate alarak uygular:

• Geçmiş yıllardaki uygulamalar

• Perakende şubenin fiyat politikası

• Madeni para kullanım alışkanlıkları

• yuvarlama efekti

Bugün TCMB Başkanı’na konu sorulduğunda sosyal medyada da yorumlar görüldü.

Piyasada işlerin giderek zorlaştığını belirtenler varken,

Şu anda en büyük banknotlardan 57’sinin taban fiyatı ödemesi gerektiği dikkatlerden kaçmıyor.

Bir yandan baskı maliyetleri,

Öte yandan Merkez Bankası bağımsızlığı,

Enflasyonda her yönden çelişkiler,

Büyük resmi görenler oldu.

Dijitale ve gayri resmiye geçiş için

Rehberler de vardı.

Sizce 500 TL mi yoksa 100 TL mi basılmalı?